GÖLLER VE OLUŞUMLARI

GÖLLER ve OLUŞUMLARI


Tanımı : Karalar üzerinde çanak ve çukur alanlarda birikmiş olan durgun su kütlelerine göl denir. Kara içlerinde yer su alanlar ne kadar büyük olursa olsun , denizlerle bağlantıları yoksa göl adını alır


.

Göller , kapalı havza ve açık havza oluşturan göller olmak üzere iki bölüme ayrılır. Kapalı Havza oluşturan göllerin , dışarıya akıntısı yoktur. bu göllerin suları tuzlu, acı veya sodalıdır. Kimi göller ise fazla sularını gideğen yada su yalağı adı verilen bir akarsu ile dışarıya boşaltır. Dışarıya akıntısı olan göllerin suları tatlıdır. Ayrıca bir gölün suyundaki tuzluluk oranı yağış ve buharlaşma koşullarına göre de değişir.

Göllerde su seviyesi sürekli değişmektedir. Mevsimler arasında gölü besleyen kaynakların sularında görülen değişimler göllerin su seviyesini değiştirir. Örneğin; İç Anadolu Bölgesinde yer alan Tuz gölünde yaz aylarında yağışın olmamasından dolayı gölün büyük bir kısmında sular çekilmektedir.

Göllerin yeryüzündeki dağılışı düzensizdir. Bazı bölgelerde birden fazla göl birbirine çok yakın olacak şekilde oluşurlar. Dünyada en fazla göl İskandinavya yarımadasında bulunan Finlandiya'da bulunmaktadır. Ülkemizde ise Güney Marmara , Antalya bölümünün kuzeyi ve Van gölü çevresi göllerin sıklaştığı yerlerdir.


GÖLLERİN OLUŞUMLARI VE ÇEŞİTLERİ

I. DOĞAL GÖLLER

a) Tektonik Göller : Dağ oluşum hareketleri kırılarak çöken çanakların sular tarafından doldurulmasıyla oluşan göllerdir. Derinlikleri diğer göllere göre fazladır.

Örnek : Afrika'da doğusunda yer alan , Çad,Tanganika , Rudolf, Victoria , Edward ve Nyasa gölleri , Akabe körfezinin kuzeyinde yer alan Lût Gölü , Asya'da yer alan Baykal ve Aral Gölleri

Örnek Türkiye'den ; Tuz gölü , Akşehir ,Eber Acıgöl , Burdur, Hazar , İznik , Sapanca, Ulubat ve Kuş Gölü (Manyas ).

b) Volkanik Göller : Volkanik faaliyetlerle oluşmuş çanaklarda suların birikmesi oluşmuş bulunan göllerdir. Göl , yanardağın zirvesindeki baca ağzında oluşmuşsa krater gölü , yanardağ konisinin patlaması ile uçması sonucu oluşan geniş çukurlarda ise kaldera gölü , patlama çanaklarında oluşmuşsa maar gölü adı verilir.


Örnek : Nemrut Kaldera gölü , Karapınar yakınlarındaki Acı göl ve Meke Tuzlası maar gölleri, Isparta yakınlarında Gölcük Krater gölü.



c) Karstik Göller : Karstik bölgelerde karstlaşma sonucu obruk , polye gibi çanaklarda suların birikmesi ile oluşan göllerdir.

Örnek : Elmalı polyesindeki Karagöl , Korkuteli'nin batısındaki Söğüt gölü , Bucak yakınlarındaki Kestel gölü , Obruk platosunda Kızören, Meyil , Çırakdeniz , İmraş ve Ereğli yakınlarındaki Akgöl.



d) Buzul Gölleri :Buzul aşındırması ile oluşan çanaklarda suların birikmesi ile oluşan göllerdir. Bu göllere sirk gölleri adı da verilir.

Örnek : İskandinavya yarımadası ve Kanada'daki göllerin önemli bir bölümü ile ABD ve Kanada arasındaki büyük göller bu şekilde oluşmuştur.

Türkiye'de buzul gölleri 4.jeolojik zamanın ikinci yarısında oluşmuştur.Kaçkar , Mescit , Esence , Aladağlar , Bingöl , Buzul , Tendürek'te buzul göllerine rastlanır.

B) Set Gölleri Akarsu vadilerinin doğal bir setle kapanması sonucu oluşan göllerdir. Seti oluşturan faktör göle adını verir.


a) Alüvyal Set Gölü : Akarsuların taşımış olduğu alüvyalların bir akarsu vadisinin önünü kapaması sonucu oluşur .

Örnek : Ankara'da yer alan Mogan , Eymir , Adapazarı yakınlarında yer alan Sülük gölü, Ege bölgesinde yer alan Köyceğiz ve Çamiçi ( Bafa ) gölü.


b) Heyelan Set Gölü : Heyelanlar sonucunda vadi önlerinin kapanması ile oluşur.

Örnek : Sera ( Trabzon ) ve Tortum ( Erzurum ) , Abant ve Yedigöller ( Bolu ).


c) Lav Set Gölü(Volkanik Set Gölü ) : Volkanizma sırasında çıkan lavların vadi önlerini kapaması sonucu oluşan göllerdir.

Örnek :Erçek gölü, Van gölü , Nemrut gölü .


d) Moren Set gölü : buzul aşındırması sonucunda açığa çıkan moren yığınlarının setler şeklinde birikmesiyle vadi gerisinde oluşan göllerdir.

Örnek : İskandinavya yarımadasındaki göllerin büyük bir kısmı bu şekilde oluşmuştur. Türkiye'de örneği yoktur.



e) Kıyı set gölü ( Lagün ) :Deniz kıyılarında koy veya körfez önlerinin kıyı okları kıyı kordonları yardımı ile kapanması sonucunda oluşan göllerdir.

Örnek : Büyük ve Küçük Çekmece gölleri , Ölüdeniz.


II. YAPAY GÖLLER

Elektrik enerjisi elde, sulama ve içme suyu temin etmek yada su baskınlarını önlemek amacı ile vadi önlerinin insanlar tarafından çeşitli setlerle kapanması sonucu oluşan suni göllerdir.

Örnek : Atatürk , Keban , Karakaya , Hirfanlı , Hasan Polatkan ...